Avia B-534, samolot myśliwski

Samolot został skonstruowany przez inż. Frantiąka Novotnego, jako rozwinięcie samolotu Avia B.234. Pierwszy prototyp został oblatany w 25. maja 1933 roku. Pokazany po raz pierwszy 28. lipca 1933 roku podczas święta narodowego CSR. Produkcję seryjną rozpoczęto w połowie 1935 roku i zakończono ją w I połowie 1939 roku już po zajęciu Czechosłowacji przez Niemcy. Wyprodukowano 568 samolotów, z tego: 2 prototypy pod oznaczeniem B-534.I i B-534.II, 100 egzemplarzy wersji B-534.1, 48 samolotów wersji B-534.2, 26 maszyn wersji B-534.3, 272 egzemplarzy wersji B-534.4 oraz 120 samolotów wersji Bk-534. Dalszym rozwinięciem tej konstrukcji był samolot Avia B-634, zbudowany w 1 egzemplarzu.

CZECHOSŁOWACJA
Zamówiono 566 samolotów, z tego nie zdołano przejąć przed aneksją Czech i Moraw 21 egzemplarzy wersji B-534.4 i 66 samolotów Bk-534, pierwsze dostawy do jednostek nastąpiły w październiku 1935 roku, do 15. marca 1939 roku skasowano 58 samolotów wszystkich wersji, po tej dacie samoloty używane przez lotnictwo Czechosłowacji zostały przejęte przez siły powietrzne Niemiec i Słowacji.

GRECJA
Przemysłowiec G. Koutarellis zakupił w sierpniu 1936 roku 2 egzemplarze tego samolotu w wersji B-534.2 i darował je siłom powietrznym swego kraju, gdzie służyły jako samoloty treningowe; po agresji włoskiej (28. października 1940 roku) zostały przydzielone do eskadr myśliwskich w charakterze maszyn łącznikowych, prawdopodobnie zostały zniszczone w kwietniu 1941 roku po niemieckim ataku na Grecję.

WŁOCHY
14. listopada 1938 roku dezerterował do tego kraju kpr. Janota, znosząc podwozie i kapotując przy lądowaniu, ciężko uszkodzona Avia pozostała we Włoszech i jej dalsze losy nie są znane.

NIEMCY
Weszli w posiadanie dużej ilości tych maszyn (380 samolotów w wszystkich wersji) w dniu 15. marca 1939 roku wraz z zajęciem Czech i likwidacją Czechosłowacji, ponadto dokończyli produkcję 21 egzemplarzy wersji B-534.4 i 66 wersji Bk-534, w lecie 1939 roku odsprzedali Bułgarii 78 samolotów B-534.4, samoloty były używane do końca II wojny światowej.

SŁOWACJA
Z chwilą utworzenia państwa 14. marca 1939 roku przejęli 71 eks-czechosłowackich samolotów (60 w wersjach B-534.2/3/4 i 11 w wersji Bk-534) i używali ich jeszcze w Słowackim Powstaniu Narodowym, kiedy to 31. sierpnia 1944 roku 4 Avie przeleciały do Lwowa, gdzie zostały przejęte przez Sowietów, a 4 dalsze znajdowały się w eskadrze „kombinowanej”.

WĘGRY
Używali do celów treningowych 1 eks-słowacki samolot zdobyty w marcu 1939 roku, w 1943 roku został przekazany aeroklubowi i utracono go w końcu 1944 lub na początku 1945 roku.

ZWIĄZEK RADZIECKI
Prawdopodobnie zakupił w 1940 roku od Niemców bliżej nie określoną liczbę tych samolotów (co najmniej 8 egzemplarzy), ponadto 1 samolot uprowadził z zakładów remontowych, Czech por. Hlado i wylądował nim koło Stanisławowa.

BUŁGARIA
W lecie 1939 roku zakupili od Niemców 78 eks-czechosłowackich samolotów B-534.4 (otrzymały nazwę Dogan) i używali jako myśliwców do końca 1943 roku, kiedy przeklasyfikowano je na samoloty szturmowe, w chwili przejścia Bułgarii na stronę sowiecką (10 września 1944 roku) w I linii było 19 samolotów B-534.4 i służyły do lata 1945 roku.

RUMUNIA
Prawdopodobnie zakupiła w Niemczech w 1941 roku trzy te samoloty wraz z szybowcami DFS 230, brak informacji o ich zastosowaniu.

POLSKA
Informacja o tym, że w momencie zajęcia Czechosłowacji przez Niemców w 1939 roku wielu pilotów (m.in. Josef František) przyleciało na samolocie Avia B.354 do Polski¹⁾ nie znajduje oparcia w faktach. Stąd udział tych samolotów w kampanii wrześniowej po stronie polskiej jest mało prawdopodobny²⁾.

NIEMCY
Używali ich w okresie od czerwca 1939 do początku 1940 roku jako nocnych myśliwców (w 1./JG 70 i 1./JG 71), a potem jako samoloty holujące szybowce desantowe DFS 230 oraz jako samoloty treningowe, Avia Bk-534 posłużyła Niemcom do testów lądowania na lotniskowcu z użyciem aerofiniszerów (doświadczenia miano wykorzystać na znajdującym się w budowie lotniskowcu Graf Zeppelin).

SŁOWACJA
Używali ich bojowo w wojnie z Węgrami o Ukrainę Zakarpacką (marzec 1939 roku), w kampanii wrześniowej przeciwko Polsce, na froncie wschodnim przeciwko wojskom sowieckim w okresie od czerwica 1941 roku do czerwica 1943 roku i na koniec w powstaniu słowackim w sierpniu 1944 roku, sierż. Cyprich służący w „kombinowanej” eskadrze 2. września 1944 roku dokonał ostatniego zestrzelenia na dwupłacie, strącając węgierskiego Ju-52/3m.

BUŁGARIA
Używali je w latach 1939 - 1943 do osłony przestrzeni powietrznej kraju. W czasie Operacji „Maritta” samoloty ze składu 2. Pułku Lotniczego (2. Orljak) walczyły z jugosłowiańskimi bombowcami bombardującymi Kjustendil (położony na zachód od Sofii). Od 1. sierpnia 1943 roku samoloty z 612. i 622. eskadry 6. Pułku Myśliwskiego (612. i 622. Jato 6. Istrebitielnyj Orljak) przechwytywały (a właściwie próbowały przechwytywać) amerykańskie wyprawy bombowe lecące nad terytorium Bułgarii na bombardowania rafinerii w rejonie Ploesti. Po 10. września 1944 roku walczyły przeciwko Niemcom w składzie 2. eskadry 2. Pułku Szturmowego (2. jato 2. Szturmowyj Orljak) jako samolot szturmowy i w tym charakterze doczekał końca II wojny światowej, tracąc w czasie walk 6 maszyn.

CHORWACJA
Używany na froncie wschodnim przez lotnictwo walczącej po stronie Niemiec Chorwacji³⁾.

• Avia B-234 : konstrukcja wyjściowa do opracowania modelu 534.
• Avia B-534-I
• Avia B-534-II
• Avia B-534-III : 46 samolotów (w tym zamówione przez Grecję i Jugosławię maszyny z osłonami na kołach i powiększonym wlotem sprężarki doładowującej).
• Avia B-534-IV

alternatywnie

• Avia B-534.1
• Avia B-534.2
• Avia B-534.3
• Avia B-534.4
• Avia Bk-534
• Avia B-634 : rozwinięcie konstrukcji 534, 1 egzemplarz.

Dogan : bułgarska nazwa B-534.4.

Jednosilnikowy, jednomiejscowy dwupłat o konstrukcji mieszanej z trójgoleniowym podwoziem stałym. Kabina zakryta.

Załoga - 1 osoba.
Wymiary - rozpiętość 9,40 m, długość 8,10 m, wysokość 3,10 m, powierzchnia nośna 25,84 m².
Masy - masa własna 1387 kg, masa całkowita 1985 kg.
Zespół napędowy - 12-cylindrowy, silnik rzędowy, chłodzony cieczą, Hispano Suiza HS 12 Ybrs w wersji licencyjnej (Avia lub ČKD) o mocy 830 KM, śmigło dwupłatowe, drewniane Letov.
Osiągi - prędkość maksymalna 363 km/h, prędkość wznoszenia 15 m/s, pułap maksymalny 10 000 m, czas wznoszenia 5 min 30 sek. na wysokość 5000 m, zasięg maksymalny 510 km.
Uzbrojenie - strzeleckie: karabiny maszynowe 2×7,92 mm vz.28 (w kadłubie), amunicja 2×250.
⁴⁾

Załoga - 1 osoba.
Wymiary - rozpiętość 9,40 m, długość 8,10 m, wysokość 3,15 m, powierzchnia nośna 23,56 m².
Masy - masa własna 1385 kg, masa całkowita 1913 kg.
Zespół napędowy - 12-cylindrowy, silnik rzędowy, chłodzony cieczą, Hispano Suiza HS 12 Ydrs w wersji licencyjnej (Avia lub ČKD) o mocy 850 KM, śmigło dwupłatowe, drewniane Letov.
Osiągi - prędkość maksymalna 353 km/h, prędkość przelotowa 330 km/h, prędkość wznoszenia 15 m/s, pułap maksymalny 9 500 m, czas wznoszenia 5 min 30 sek. na wysokość 5000 m, zasięg maksymalny 600 km.
Uzbrojenie - strzeleckie: karabiny maszynowe 4×7,92 mm vz.30 (po 2 w kadłubie i dolnym płacie⁵⁾), amunicja 4×250. Bomby: 6×10 kg lub 4×20 kg + 2×10 kg.
⁶⁾

Załoga - 1 osoba.
Wymiary - rozpiętość 9,40 m, długość 8,10 m, wysokość 3,15 m, powierzchnia nośna 23,56 m².
Masy - masa własna 1385 kg, masa całkowita 1913 kg.
Zespół napędowy - 12-cylindrowy, silnik rzędowy, chłodzony cieczą, Hispano Suiza HS 12 Ydrs w wersji licencyjnej (Avia lub ČKD) o mocy 850 KM, śmigło dwupłatowe, drewniane Letov.
Osiągi - prędkość maksymalna 360 km/h, prędkość przelotowa 330 km/h, prędkość wznoszenia 15 m/s, pułap maksymalny 10 000 m, czas wznoszenia 5 min 30 sek. na wysokość 5000 m, zasięg maksymalny 600 km.
Uzbrojenie - strzeleckie: karabiny maszynowe 4×7,92 mm vz.30 (w kadłubie), amunicja 4×250. Bomby: 6×10 kg lub 4×20 kg + 2×10 kg.
⁷⁾

Załoga - 1 osoba.
Wymiary - rozpiętość 9,40 m, długość 8,10 m, wysokość 3,15 m, powierzchnia nośna 23,56 m².
Masy - masa własna 1460 kg, masa całkowita 1980 kg.
Zespół napędowy - 12-cylindrowy, silnik rzędowy, chłodzony cieczą, Hispano Suiza HS 12 Ydrs w wersji licencyjnej (Avia lub ČKD) o mocy 850 KM, śmigło dwupłatowe, drewniane Letov.
Osiągi - prędkość maksymalna 363 km/h, prędkość przelotowa 330 km/h, prędkość wznoszenia 15 m/s, pułap maksymalny 10 000 m, czas wznoszenia 5 min 30 sek. na wysokość 5000 m, zasięg maksymalny 600 km.
Uzbrojenie - strzeleckie: karabiny maszynowe 4×7,92 mm vz.30 (w kadłubie), amunicja 4×250. Bomby: 6×10 kg lub 4×20 kg + 2×10 kg.
⁸⁾

Załoga - 1 osoba.
Wymiary - rozpiętość 9,40 m, długość 8,10 m, wysokość 3,15 m, powierzchnia nośna 23,56 m².
Masy - masa własna 1460 kg, masa całkowita 1980 kg.
Zespół napędowy - 12-cylindrowy, silnik rzędowy, chłodzony cieczą, Hispano Suiza HS 12 Ydrs w wersji licencyjnej (Avia lub ČKD) o mocy 850 KM, śmigło dwupłatowe, metalowe Letov.
Osiągi - prędkość maksymalna 406 km/h, prędkość przelotowa 375 km/h, prędkość wznoszenia 15 m/s, pułap maksymalny 10 600 m, czas wznoszenia 5 min 30 sek. na wysokość 5000 m, zasięg maksymalny 600 km.
Uzbrojenie - strzeleckie: karabiny maszynowe 4×7,92 mm vz.30 (w kadłubie), amunicja 4×250. Bomby: 6×10 kg lub 4×20 kg + 2×10 kg.
⁹⁾

Załoga - 1 osoba.
Wymiary - rozpiętość 9,40 m, długość 8,19 m, wysokość 3,15 m, powierzchnia nośna 23,56 m².
Masy - masa własna 1631 kg, masa całkowita 2222 kg.
Zespół napędowy - 12-cylindrowy, silnik rzędowy, chłodzony cieczą, Hispano Suiza HS 12 Ycrs w wersji licencyjnej (Avia lub ČKD) o mocy 850 KM, śmigło dwupłatowe, metalowe Letov.
Osiągi - prędkość maksymalna 375 km/h, prędkość przelotowa 345 km/h, prędkość wznoszenia 15 m/s, pułap maksymalny 9 500 m, czas wznoszenia 5 min 30 sek. na wysokość 5000 m, zasięg maksymalny 500 km.
Uzbrojenie - strzeleckie: karabiny maszynowe 2×7,92 mm vz.30 (w kadłubie), amunicja 2×250; działko 1×20 mm Oerlikon FFS 20 (w bloku silnika) - bardzo rzadko montowane, w zamian instalowano karabin maszynowy vz.30 kalibru 7,92mm. W przypadku instalacji karabinu maszynowego zapas amunicji wynosił 250 nabojów. Bomby: 6×10 kg lub 4×20 kg + 2×10 kg.
¹⁰⁾

Dane w układzie tabelarycznym¹¹⁾

[1] Pierwszych 47 egzemplarzy, pozostałe miały tylko karabiny w skrzydłach.
[2] Bardzo rzadko montowane, w zamian instalowano karabin maszynowy vz.30 kalibru 7,92mm.
[3] W przypadku instalacji karabinu maszynowego zapas amunicji wynosił 250 nabojów.

1. Chant Chris: Samoloty II wojny światowej. Warszawa 2000. s.28.
2. Cieślak Krzysztof: Samolot myśliwski Avia B.534. Warszawa 1975. Typy Broni i Uzbrojenia 34.
3. Tustira Dariusz - opracowanie własne.
4. Wojciechowski Janusz: Przegląd samolotów myśliwskich. Warszawa 1959. s.146-147.

Tustira Dariusz - opracowanie własne